Theo Quyết định số 232/QĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 24/01/2025, việc thành lập thị trường carbon tại Việt Nam là bước đi chiến lược nhằm đáp ứng các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu, đặc biệt là mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050. Sự phát triển của thị trường carbon giúp Việt Nam kiểm soát lượng phát thải và mở ra cơ hội tài chính mới thông qua cơ chế trao đổi tín chỉ carbon, giúp doanh nghiệp thích nghi với xu hướng phát triển bền vững của thế giới.

Lộ trình phát triển thị trường carbon ở Việt Nam

Việc thành lập thị trường carbon nhằm tạo cơ chế giúp doanh nghiệp và tổ chức có thể mua bán hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon một cách hiệu quả, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp giảm thiểu phát thải để hưởng lợi từ chính sách trao đổi tín chỉ carbon, thúc đẩy việc đầu tư vào công nghệ sạch, sử dụng năng lượng tái tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thị trường carbon Việt Nam được phát triển theo hướng tập trung, có sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước để đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và phù hợp với điều kiện quốc gia cũng như thông lệ quốc tế.

Chính phủ nhấn mạnh vận hành của thị trường carbon phải hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, tổ chức và các bên liên quan, đồng thời góp phần vào quá trình chuyển đổi xanh của nền kinh tế. Hệ thống giao dịch sẽ hoạt động theo nguyên tắc thị trường, có cơ chế điều tiết phù hợp để tránh các rủi ro như đầu cơ, thao túng giá hoặc thất thoát tài nguyên quốc gia.

Lộ trình triển khai thị trường carbon được chia thành ba giai đoạn: trước tháng 6/2025 là giai đoạn xây dựng khung pháp lý và hạ tầng kỹ thuật; từ tháng 6/2025 đến hết năm 2028 là giai đoạn vận hành thí điểm, và từ năm 2029 sẽ chính thức đưa thị trường vào hoạt động trên toàn quốc.

Theo Đề án, hàng hóa giao dịch trên thị trường carbon tại Việt Nam bao gồm hai loại chính: hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon.

Hạn ngạch phát thải khí nhà kính được phân bổ cho các cơ sở phát thải lớn theo phương thức miễn phí hoặc đấu giá. Trong khi đó, tín chỉ carbon có thể được thu thập từ các chương trình, dự án giảm phát thải trong nước hoặc quốc tế theo các cơ chế như Cơ chế phát triển sạch (CDM), Cơ chế tín chỉ chung (JCM) và Cơ chế theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris.

Việc giao dịch các loại hạn ngạch và tín chỉ này sẽ được thực hiện trên sàn giao dịch carbon do Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội tổ chức. Các chủ thể tham gia thị trường bao gồm doanh nghiệp thuộc danh mục kiểm kê khí nhà kính, tổ chức thực hiện các dự án giảm phát thải, cũng như các tổ chức, cá nhân có đủ điều kiện đầu tư vào tín chỉ carbon. Để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ quản lý hệ thống đăng ký quốc gia về hạn ngạch và tín chỉ carbon, giúp theo dõi, kiểm soát và hỗ trợ các giao dịch trên thị trường.

Hệ thống vận hành thị trường carbon tại Việt Nam bao gồm nhiều cơ quan phối hợp để giám sát và quản lý. Bộ Tài nguyên và Môi trường đóng vai trò chủ trì trong việc xây dựng khung pháp lý, quản lý hệ thống đăng ký quốc gia và giám sát hoạt động giao dịch.

Bộ Tài chính sẽ chịu trách nhiệm xây dựng chính sách tài chính và cơ chế đấu giá hạn ngạch. Bộ Công Thương; Bộ Giao thông vận tải; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ triển khai các chính sách giảm phát thải trong lĩnh vực của mình.

Để hỗ trợ doanh nghiệp và tổ chức tham gia thị trường, Chính phủ sẽ tổ chức các chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức về giao dịch carbon, cũng như xây dựng cổng thông tin điện tử để cung cấp dữ liệu thị trường và hướng dẫn tham gia. Các doanh nghiệp cũng sẽ được hỗ trợ về tài chính và công nghệ để thích ứng với hệ thống giao dịch tín chỉ carbon, giúp họ tận dụng tối đa lợi ích từ thị trường.

Việc phát triển thị trường carbon mang lại nhiều cơ hội cho Việt Nam trong việc giảm phát thải và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. Quá trình triển khai cũng sẽ đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm việc xây dựng khung pháp lý đồng bộ, đảm bảo minh bạch trong giao dịch và tránh các rủi ro liên quan đến đầu cơ hoặc thao túng thị trường.

Cùng với đó là việc nâng cao nhận thức và năng lực cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, để có thể tham gia vào thị trường một cách hiệu quả. Việt Nam cần nghiên cứu khả năng kết nối thị trường trong nước với thị trường quốc tế nhằm tối ưu hóa lợi ích từ việc trao đổi tín chỉ carbon.

5 nhóm nhiệm vụ, giải pháp phát triển thị trường carbon

Để triển khai hiệu quả thị trường carbon, Chính phủ đã xây dựng các nhiệm vụ và giải pháp cụ thể, phân công trách nhiệm rõ cho từng bộ, ngành và cơ quan liên quan.

Cụ thể, về hàng hóa trên thị trường carbon, tập trung vào xây dựng kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và phân bổ hạn ngạch phát thải. Bộ Tài nguyên và Môi trường, phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Xây dựng và Bộ Giao thông Vận tải, sẽ xây dựng và phê duyệt kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính đến năm 2030, với phân kỳ thực hiện đến năm 2025.

Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm xây dựng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về tổng hạn ngạch phát thải khí nhà kính cho từng giai đoạn và hàng năm, cũng như kế hoạch phân bổ hạn ngạch phát thải đến năm 2030.

Trong quá trình triển khai thí điểm, nghiên cứu và đề xuất các quy định về chuyển nhượng tín chỉ carbon, tạo điều kiện cho các giao dịch giữa doanh nghiệp trong nước và quốc tế. Để đảm bảo quản lý chặt chẽ, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ xây dựng và trình cấp có thẩm quyền quy định về quản lý tín chỉ carbon trong khuôn khổ Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 06/2022/NĐ-CP.

Cùng với các bộ, ngành liên quan, Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm đánh giá, công nhận các chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong nước và quốc tế, tổ chức xác nhận hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon trên sàn giao dịch carbon, đồng thời rà soát, đề xuất và xây dựng các quy định về đấu giá hạn ngạch phát thải.

Về chủ thể tham gia thị trường carbon sẽ tập trung vào việc xác định đối tượng tham gia giao dịch và đảm bảo sự minh bạch trong thị trường. Bộ Tài nguyên và Môi trường cập nhật và điều chỉnh danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê, trình Thủ tướng Chính phủ quyết định.

Bên cạnh đó, xây dựng quy định về các cơ sở được phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính và điều kiện đối với tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư, kinh doanh tín chỉ carbon để đảm bảo thị trường phát triển có kiểm soát, tránh tình trạng thao túng hoặc thất thoát tài nguyên quốc gia.

Việc nghiên cứu và đề xuất các quy định về tổ chức hỗ trợ giao dịch trên thị trường carbon được thực hiện để phù hợp với quy mô và tình hình phát triển của thị trường. Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất mở rộng chủ thể tham gia giao dịch tín chỉ carbon trên sàn giao dịch trong tương lai.

Về hệ thống đăng ký quốc gia và sàn giao dịch carbon tập trung vào thiết lập và vận hành các công cụ quản lý thị trường. Bộ Tài chính xây dựng Nghị định của Chính phủ về sàn giao dịch carbon trên cơ sở Luật Bảo vệ Môi trường, đảm bảo tính pháp lý cho hoạt động giao dịch. Bộ Tài nguyên và Môi trường thiết lập và vận hành Hệ thống đăng ký quốc gia về hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon để quản lý và giám sát các giao dịch.

Bộ Tài chính rà soát và đề xuất sửa đổi các quy định liên quan đến chức năng của Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam và Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam, đảm bảo có đầy đủ cơ sở pháp lý để cung ứng dịch vụ sàn giao dịch carbon.

Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật và yêu cầu nghiệp vụ đối với hệ thống giao dịch, hệ thống lưu ký và thanh toán, tạo cơ sở để các tổ chức tài chính và chứng khoán triển khai quy trình vận hành sàn giao dịch.

Bộ Tài chính chỉ đạo Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam và Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam lập phương án chi tiết xây dựng sàn giao dịch, triển khai hệ thống giao dịch và thanh toán tín chỉ carbon. Để đảm bảo tính liên kết quốc tế, Bộ Tài nguyên và Môi trường nghiên cứu và đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về kết nối thị trường trong nước với thị trường tín chỉ carbon khu vực và thế giới, tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Nam tham gia thị trường quốc tế.

Về tổ chức vận hành thị trường, tập trung vào việc xây dựng quy trình vận hành, giám sát và đánh giá hiệu quả thị trường. Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng các quy định tổ chức vận hành thị trường, rà soát và đánh giá các chương trình, thỏa thuận hợp tác trao đổi tín chỉ carbon, nhằm đảm bảo việc thực hiện mục tiêu giảm phát thải theo cam kết của Việt Nam. Xây dựng quy trình thẩm định kết quả kiểm kê khí nhà kính, đo đạc và báo cáo giảm nhẹ phát thải.

Bộ Tài chính rà soát và đề xuất sửa đổi các quy định về thuế, phí, lệ phí liên quan đến thị trường carbon, đồng thời nghiên cứu cơ chế quản lý nguồn thu từ đấu giá hạn ngạch.

Để đảm bảo thị trường hoạt động minh bạch, Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng các quy định về kiểm tra, giám sát hoạt động giao dịch, cũng như xử phạt vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ môi trường liên quan đến thị trường carbon. Bộ Tài nguyên và Môi trường đánh giá, tổng kết quá trình thí điểm thị trường, đề xuất giải pháp khắc phục nếu có, đồng thời định hướng phát triển chính thức thị trường trong giai đoạn tiếp theo.

Về nâng cao nhận thức và tăng cường năng lực nhằm hỗ trợ các bên liên quan trong việc tiếp cận và tham gia thị trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng cổng thông tin điện tử thị trường carbon, khảo sát nhu cầu của doanh nghiệp và đề xuất giải pháp hỗ trợ phù hợp; xây dựng kế hoạch đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ phát triển thị trường...

Thúc đẩy kinh tế xanh, tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp

Với hệ thống nhiệm vụ, giải pháp trên, thị trường carbon tại Việt Nam sẽ phát triển minh bạch, bền vững, góp phần vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy kinh tế xanh và tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.

Đây là bước đi quan trọng giúp Việt Nam thực hiện cam kết đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, đồng thời tạo ra những cơ hội tài chính mới từ giao dịch tín chỉ carbon.

Sự ra đời của thị trường carbon tại Việt Nam là bước tiến quan trọng trong thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính và phát triển nền kinh tế bền vững. Thị trường này có tiềm năng mang lại lợi ích đáng kể không chỉ về môi trường mà còn về tài chính và năng lực cạnh tranh cho Việt Nam trên trường quốc tế.

Việc thực hiện thành công thị trường carbon không chỉ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu về khí hậu mà còn đóng góp vào sự phát triển lâu dài của đất nước trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang chuyển đổi mạnh mẽ sang mô hình tăng trưởng xanh.

(Tác giả: ThS. Lưu Lê Hường - Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường)